(Tekst: Joris Van Elsen)

De snelle opmars van Artificiële Intelligentie (AI) laat het onderwijskundig onderzoek niet onberoerd. Deze paper brengt verslag van een ‘flash inquiry’ die werd uitgevoerd tijdens de PhD Masterclass 2023 over methodologische uitdagingen binnen onderwijskundig onderzoek in Antwerpen. Aan de 31 aanwezigens werd gevraagd een digitale survey in te vullen over hun gebruik van AI-toepassingen voor wetenschappelijke doeleinden. Uit de resultaten blijkt dat meer dan de helft van de onderzoekers ten minste occasioneel AI gebruikt voor hun onderzoek. Naast het meest bekende ChatGPT worden tal van andere toepassingen gebruikt voor het schrijven, verbeteren en vertalen van teksten, het zoeken van bronnen, het genereren en aftoetsen van ideeën en het creëren van afbeeldingen voor wetenschappelijke posters.

Situering

Tijdens de eerste editie van de PhD Masterclass over methodologische uitdagingen binnen onderwijskundig onderzoek in Gent (2022) was het gebruik van Artificiële Intelligentie (AI) geen topic. Het kwam niet aan bod tijdens de keynotes, het werd niet behandeld tijdens de parallelsessies, het kwam niet ter sprake aan tafel tijdens de lunch of het avondmaal en al evenmin ’s avonds op een terrasje. Dat was dit jaar wel anders. Een prachtig ontworpen placemat van één van de deelnemers bracht de bal aan het rollen. De placemat bood een grafische voorstelling van een onderzoek naar de impact van AI op de rol van leerkrachten en bevatte stripachtige, door AI-gegenereerde illustraties. Tijdens de barbecue bekende één van de aanwezige professoren verslaafd te zijn aan AI en tijdens de lunch de dag erop toonde een andere professor hoe hij zichzelf vloeiend Frans kon laten praten met enkel een foto en zijn echtgenote liet portretteren in tomatenstijl.

AI evolueert razendsnel. En omdat de AI-revolutie sneller gaat dan het opzetten van een gedegen wetenschappelijk onderzoek, vatten we het plan op voor een ‘flash inquiry’ (de term is ontleend aan een suggestie van ChatGPT als reactie op de prompt: “Hoe zou ik een supersnel survey-onderzoek kunnen noemen?”). Het hele onderzoek, van initiatie tot de presentatie van de resultaten, nam exact vijf uur tijd in beslag, het schrijven van dit rapport niet meegerekend. Gezien het korte tijdsbestek ging ik voorbij aan het zorgvuldig definiëren van het construct AI. Ik vroeg wel een definitie van maximaal 15 woorden aan ChatGPT. “AI staat voor Artificial Intelligence en verwijst naar technologieën die menselijke intelligentie nabootsen of repliceren.” Ik heb me ook niet verdiept in de wetenschappelijke kaders en de verschillende soorten AI. ChatGPT maakte me snel duidelijk dat dit een studie op zich was en dat lag ver buiten het bestek van deze studie. Deze paper ambieert dan ook niet om wetenschappelijk verantwoorde uitspraken te doen, maar wel om een snelle inkijk te geven in de mate waarin en manieren waarop Vlaamse onderwijsonderzoekers gebruikmaken van AI voor hun onderzoek.

Onderzoeksvragen

De volgende onderzoeksvragen liggen aan de basis van deze flash inquiry:

• OV 1: Welke AI-toepassing gebruiken Vlaamse onderwijsonderzoekers voor onderzoeksdoeleinden?
• OV 2: Waarvoor gebruiken Vlaamse onderwijsonderzoekers deze AI-toepassingen?
• OV 3: Hoe typeren Vlaamse onderwijsonderzoekers hun AI-gebruik?

Methodologie

Voor dit onderzoek werd tijdens de lunchpauze van de PhD masterclass over methodologische uitdagingen binnen onderwijskundig onderzoek in Antwerpen (mei 2023) aan alle deelnemers gevraagd om een digitale vragenlijst in te vullen over hun AI-gebruik. In totaal namen 31 onderwijswetenschappers deel aan het onderzoek. De deelnemende doctoraatsstudenten (N = 21), postdocs (N = 1), onderzoekers (N = 1) en professoren (N = 8) waren verbonden aan vier Vlaamse universiteiten.

De vragenlijst werd digitaal afgenomen via Qualtrics. Hierbij werd gevraagd naar hoe de onderzoekers hun AI-gebruik typeren (op een schaal met vijf categorieën gaande van ‘Ik heb nooit AI gebruikt’ tot ‘Ik beken, ik ben verslaafd aan AI), welke AI-toepassingen ze gebruiken voor onderzoeksdoeleinden en waarvoor. Tenslotte werd aan de deelnemers gevraagd naar tips en aandachtspunten voor de integratie van AI in de wetenschappelijke workflow.

Resultaten

Het lijstje AI-toepassingen dat wordt gebruikt voor de bevraagde Vlaamse onderwijsonderzoekers is lang (Tabel 1). ChatGPT is veruit de meest gebruikte toepassing, gevolgd door de vertaalsoftware Deepl. Maar ook Elicit en ResearchRabbit (toepassingen die helpen bij het vinden van relevante wetenschappelijke papers), Midjourney (een toepassing voor het creëren van afbeeldingen), ASReview (een toepassing die helpt bij het screenen van abstracts tijdens een systematische review), ChatPDF (een toepassing die helpt bij het verwerken van PDF-documenten), Grammarly en Quilbot (schrijfassistenten) en Bing Chat (de AI chatbot van Microsoft) worden door meerdere onderzoekers gebruikt.

Tabel 1. AI-toepassingen met het aantal gebruikers

De meerderheid van de bevraagde Vlaamse onderwijsonderzoekers gebruikt AI-toepassingen om teksten te schrijven, te verbeteren of te vertalen (68 % van de deelnemers). AI wordt ook frequent gebruikt om teksten samen te vatten (32 %) of op het internet te zoeken naar papers en andere bronnen (23 %). Daarnaast wordt AI gebruikt om afbeeldingen te genereren voor bijvoorbeeld wetenschappelijke posters (16 %), R-code te genereren of te debuggen (10 %) en voor het identificeren van thema’s in teksten of interviews (10 %). AI wordt ook gebruikt ter inspiratie (bijvoorbeeld tijdens het brainstormen), als sparringpartner of kritische vriend en voor specifieke toepassingen zoals het screenen van abstracts bij systematische reviews (ASReview) of het transcriberen van interviews (Sonix).

Er zijn grote verschillen in de mate waarin de bevraagde Vlaamse onderwijsonderzoekers gebruik maken van AI bij hun onderzoeksactiviteiten. Bijna de helft van de deelnemers geeft aan occasioneel gebruik te maken van AI-toepassingen (45 %). Eén deelnemer heeft AI geïntegreerd in de dagelijkse workflow en drie deelnemers bekenden verslaafd te zijn aan AI. Vijf deelnemers (16 %) gaven aan geen AI-toepassingen te gebruiken.

Discussie

AI-toepassingen kenden het voorbije jaar een enorme opmars. AI biedt tal van mogelijkheden om het wetenschappelijke onderzoeksproces te faciliteren. AI kan tijdrovende routine-taken overnemen en kan ons helpen vastgeroeste denkkaders te doorbereken. De snelle opmars van AI biedt ook tal van uitdagingen zoals ethische kwesties, vragen met betrekking tot auteursrecht en databescherming. Daarnaast bestaan er momenteel nog geen algemeen aanvaarde protocols voor het rapporteren van het gebruik van AI bij wetenschappelijk onderzoek.

De huidige flash inquiry toonde aan dat AI op korte tijd zijn plaats heeft gevonden in de workflow van Vlaamse onderwijsonderzoekers. Het leerde ook dat AI voor verschillende doeleinden wordt gebruikt, gaande van teksten schrijven, verbeteren en vertalen, tot inspiratiebron voor nieuwe ideeën en inzichten. Het zou interessant zijn om deze studie te herhalen in de vorm van een volwaardig onderzoek.

Tot slot

Dit rapport is het resultaat van een flash inquiry en ambieert op generlei wijze te voldoen aan de normen voor gedegen wetenschappelijk onderzoek. Niettemin werd getracht om de studie binnen de korte tijdspanne zo degelijk mogelijk op te zetten. De resultaten zijn daardoor misschien niet representatief, maar mogelijk wel indicatief en hoe dan ook relevant en interessant als uitgangspunt om verder na te denken over het gebruik van AI in wetenschappelijk (onderwijs)onderzoek in Vlaanderen en daarbuiten.

Dank

Graag bedank ik alle onderzoekers die deelnamen aan deze studie voor hun bereidwillige medewerking. Nooit ging het verzamelen van data zo vlot.

Bij het uitwerken van dit artikel werd gebruik gemaakt van ChatGPT en Deepl om ideeën te genereren en om deze oorspronkelijke Nederlandstalige tekst te vertalen naar het Engels.

(Credits: De afbeelding werd gemaakt door de AI art generator NightCafé en verbeeldt de AI-revolutie in onderzoek en onderwijs in Da Vinci-stijl.)