(Tekst – Dries Verhelst)

Al scrollend door het nieuws, komen er steevast een aantal onderwerpen voorbij: Trump die bizarre tweets de wereld in stuurt, regeringsvormingen die langer duren dan de gemiddelde pandemie en de planeet die serieus aan het zweten is. Deze dingen hebben één ding gemeen: ze dragen niet echt bij tot een duurzame toekomst waarin er genoeg is voor iedereen. Een kant-en-klare oplossing voor een duurzame toekomst, waarin er genoeg is voor huidige en komende generaties, is er hoogstwaarschijnlijk niet. Duurzame ontwikkeling en de problemen waar het een antwoord op wil bieden, zijn complex en het zal nodig zijn om de generaties van vandaag én morgen de nodige competenties bij te brengen om deze duurzaamheidskwestie het hoofd te bieden.

Dat is nu precies de bedoeling van educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO): het aanbieden van onderwijs, dat vanuit een pluralistische, holistische en actiegerichte aanpak, de leerlingen de nodige competenties weet bij te brengen om acties te ondernemen die bijdragen tot duurzame ontwikkeling. Als leerkracht kan je werk maken van EDO binnen je klas, maar het wordt pas echt krachtig als je er als school in slaagt om een efficiënt, duurzaam en bovenal effectief schoolbeleid uit te tekenen voor EDO. Het beleid van een school creëert immers de setting waarin leerkrachten en leerlingen samen aan de slag gaan om te leren over hoe we met z’n allen werk kunnen maken van duurzame ontwikkeling. Maar hoe kan je als school EDO nu een plaats geven in het schoolbeleid? In deze blogpost beschrijven we de acht kenmerken van een EDO-effectieve school die hierbij van belang zijn.

Figuur 1: 8 kenmerken van de EDO-effectieve school

Leiderschap op een EDO-effectieve school is duurzaam
Leiderschap op een EDO-effectieve school, dat zowel het leiderschap van de directie als het leiderschap van leerkrachten kan zijn, is duurzaam leiderschap. Door een evenwicht te zoeken in wat vroeger goed ging, vandaag beter kan en waar het beleid over pakweg vijf jaar wil staan, draagt het bij tot een langetermijnstrategie over EDO. Dat is uiteraard geen “one (wo)man’s show”. Duurzaam leiderschap weet zich te verspreiden doorheen de school en misschien zelfs daarbuiten. Duurzaam leiderschap kan verschillende stijlen hanteren om middelen én mensen verder te ontwikkelen waardoor ook andere kenmerken van het beleid sterker kunnen worden. Zo’n duurzaam leiderschap leidt tot initiatieven en projecten die een langdurig en blijvend karakter hebben binnen de school.

“Vertrouw de mensen waar je mee werkt, geeft die dat mandaat, blijf er met uw pollen af, laat die doen. Want als die mislukken, zullen die dat wel rechtzetten. En als iets niet lukt, of ze hebben iets meer nodig, ja dan komen ze het wel vragen.”

Een EDO-effectieve school maakt tijd, investeert in mensen en zet de fysieke middelen passend in
Iedere school heeft een aantal middelen ter beschikking waarmee ze aan de slag kunnen: het time management, de professionele structuren en de fysieke structuren. Time management kan vaak heel praktisch vorm krijgen. Leerkrachten krijgen bijvoorbeeld letterlijk tijd om een bijscholing over EDO te volgen, projecten uit te denken of om blogs over schoolbeleid voor EDO te lezen. Daarnaast zijn ook de beschikbare lestijden een belangrijk middel van de school. Wanneer er tijd gemaakt wordt om EDO in én overheen verschillende vakken aan te pakken, zal het eenvoudiger zijn om vanuit een pluralistische en holistische bril naar duurzaamheid te kijken. Daarnaast heeft een school heel wat mensen en talenten in huis die op een bepaalde manier met elkaar samenwerken, de professionele structuren. Door in het beleid goed te kijken naar hoe mensen gegroepeerd en georganiseerd zijn en of dit aansluit bij hun talenten, competenties en ideeën, kan een EDO-effectieve school de professionele structuren waarover ze beschikt verder ontwikkelen. De derde categorie middelen zijn de fysieke structuren van de school, zoals de speelplaats, lesmaterialen, subsidiegeld dat via een project is aangevraagd. Wanneer de fysieke structuren die voorhanden zijn onvoldoende blijken, blijft een EDO-effectieve school niet bij de pakken zitten. Beperkte fysieke structuren hinderen een EDO-effectieve school niet, ze leiden net tot acties om tot de nodige middelen in huis te halen.

  “Als je naar onze speeltijd kijkt, die heeft een ongelofelijk belangrijke functie. We hebben die groen gemaakt, er wordt regenwater verzameld voor de toiletten en hij heeft een belangrijke sociale functie.”

Op een EDO-effectieve school komen praat men op een pluralistische manier met elkaar
Praten met iemand die er een andere mening op nahoudt, is niet altijd even evident. Ook over duurzaamheid lopen de meningen nog vaak uit elkaar. In een heel aantal leraarskamers zit er nog wel een ‘team-zilverpapier’ tegenover een ‘team-brooddozen’. Toch kan het erg leerrijk zijn om andere perspectieven te verkennen en af te toetsen aan je eigen opvattingen. Je komt misschien dingen te weten waar je zelf nog nooit aan gedacht hebt en misschien blijken er in zowel de brooddoos als in het zilverpapier boterhammen met palmolie-vrije choco te zitten. Daarom vraag een effectief beleid rond EDO voor pluralistische communicatie. Dit betekent dat er ruimte is (of gemaakt wordt) voor verschillende meningen en standpunten,  en dat er kritisch gereflecteerd kan worden op zowel de andere als de eigen standpunten.

“Daardoor krijg je ook meerdere invalshoeken. En ook door die invalshoeken soms ook een andere kijk op iets krijgt.”

Op een EDO-effectieve school (wordt) ondersteund
Een beleid dat inzet op ondersteunende relaties zorgt dat leerkrachten er niet alleen voorstaan bij EDO. Een EDO-effectieve school heeft een team dat EDO ook echt als een team aanpakt en elkaar hierin ondersteunt. Door informatie uit te wisselen, blijf je als leerkracht op de hoogte van waar iedereen mee bezig is. Hierdoor kan je als school samen werk maken van EDO en het tot een project van de hele school uitbouwen. Ook als school zelf weet de EDO-effectieve school ondersteuning te zoeken indien nodig en ondersteuning te bieden waar het kan. Ouders, de buurt, organisaties die werken rond EDO of duurzaamheid, andere scholen,… de lijst van mogelijke partners is eindeloos lang. Via die partners kan een EDO-effectieve school diverse perspectieven verkennen en deze binnen brengen in de school, een dialoog aangaan of samen overgaan tot acties.

 “De juiste mensen op de juiste plaats moeten de juiste kennis overdragen. En de juiste mensen moeten de juiste contacten onderhouden voor zijn of haar school.”

Op een EDO-effectieve school kan men zich aanpassen (of net niet)
Of een school op een effectieve manier beslissingen weet door te voeren, en dus kan verankeren in de visie, zal mee beïnvloed worden door de aanpasbaarheid van de school. In heel dit verhaal van aanpassen en veranderen is het voorop houden een holistisch en pluralistisch perspectief een van de grootste troeven van een school, waarbij niet vergeten mag worden dat niet ingaan op een kans tot verandering soms de beste strategie is. Zo kan het gekozen beleid duurzaam gemaakt worden zonder nieuwe informatie en opportuniteiten uit het oog te verliezen.

“Wat goed is, moeten we borgen. Wat niet werkt, moet je ofwel bijsturen of wel afvoeren. Heel belangrijk.”

In een EDO-effectieve school zijn beslissingen democratisch en breed gedragen
Een beslissing waar iedereen 100% achterstaat, het zal eerder de uitzondering dan de regel zijn. Toch kan een democratische manier van besluitvorming bijdragen aan beslissingen die breed gedragen worden binnen de school.  Wil dat nu zeggen dat de meerderheid gelijk heeft? Niet altijd. Wat vooral van belang zal zijn, is de juiste mensen mee te nemen, te informeren, hun mening te laten geven en actief te betrekken in de beslissing. Niet alleen kan dit heel wat weerstand vermijden (men weet immers veel beter waar een bepaalde beslissing komt), de kans is groot dat er zaken naar voren komen waar anders niet aan gedacht zou worden. Wie er mee rond de tafel moet komen zitten, zal heel sterk afhangen van de te nemen beslissing en de relevantie ervan voor de betrokken partijen. Soms kan het ook interessant zijn om externe partners, die eigenlijk weinig te maken hebben met de beslissing, te betrekken. Als kritische peers kunnen ze helpen om andere perspectieven binnen te brengen en als externe staan ze er wat verder vanaf.

 “Ik denk dat het om goed effectief te kunnen werken, dat het dan breed gedragen moet worden door de groep. De bedoeling is ook dat je als leerkracht toont dat je achter de beslissing staat die neemt en dat je dat toont. En anders, als het via meerderheid of dergelijke zou gaan, dan zou je dat niet krijgen. Ik denk dat je die gedragenheid dan minder gaat krijgen.”

Een gedeelde visie zet de neuzen in dezelfde richting
Om op een effectieve manier aan EDO te doen, zal er ook nood zijn aan een gedeelde visie. Wat dit betekent laat zich het best vatten in volgende vraag: “Wat is EDO en waarom doen we het?”. Omdat EDO een breed gegeven is, is het niet eenvoudig om hier een eenduidig antwoord op te formuleren. De EDO-effectieve school zal voor zichzelf uit moeten maken wat het voor hen inhoudt, holisme, pluralisme en actiegerichtheid zullen hierin richtinggevend zijn. Wanneer deze concepten een plaats krijgen in het schoolbeleid rond EDO, zal het voor de school ook makkelijker worden om concreet werk te maken van EDO. Het tweede deel van de vraag richt zich op hoe de school gemotiveerd is om werk te maken van EDO. Idealiter is de school intrinsiek overtuigd van de meerwaarde van het werken rond.

“Omdat het gedragen wordt. De bedoeling is ook dat je als leerkracht toont dat je achter de beslissing staat. En anders als het via meerderheid of dergelijke zou gaan, dan zou je dat niet krijgen. Ik denk dat de gedragenheid dan veel minder zou zijn.”

In een EDO-effectieve school gelooft iedereen in de capaciteiten van de school
Het laatste kenmerk van een EDO-effectieve school, is de collectieve effectiviteit. Wil je als school werk maken van een effectief EDO beleid? Dan zal het zeker helpen dat heel de school overtuigd is van hun capaciteiten om dit aan te pakken. Een positieve perceptie van de school over haar capaciteiten kan uitgebouwd worden door onder andere het delen van succeservaringen, gecentreerd rond de vraag “wat kunnen we al goed en hoe komt dit?” Een school met een hoge collectieve effectiviteit is ervan overtuigd dat de leerlingen in staat zijn om te leren (over duurzame ontwikkeling) en de invloed van de school op dat leren.

“EDO, dat dat heel moeilijk te toetsen en te testen van ‘Hebben ze dat wel meegenomen?’ Ik denk dat als je daar als team achterstaat, je leeft dat voor, dat dat de sterkte is van een klas en de school ook. . . Je bent daar zelf als leerkracht van overtuigd en je moet een beetje dat idealisme hebben en daarvoor gaan.”

Honger naar meer? Lees hier het artikel waar deze blogpost op gebaseerd is.